Dit is de ‘Rijnmondse Agenda’. Op deze agenda staan de onderwerpen waarvan slachtoffers van het toeslagenschandaal – uit de regio Rotterdam – vinden dat die moeten worden opgepakt om tot herstel te komen.

Totstandkoming Rotterdamse agenda

Ombudsman Rotterdam-Rijnmond (ORR) heeft in 2020 en 2021 – in samenwerking met de gemeente Rotterdam – slachtoffers bijgestaan die zich wendden tot het Hulpteam Toeslagen 010 (HTT010). Veel slachtoffers voelden zich hierdoor geholpen. Maar al snel kwam aan het licht dat er ook een groep was met hele andere ervaringen. Voor hen bleef herstel uit. Dit zijn signalen die hebben geresulteerd in bijeenkomsten; in december 2022 en februari 2023 spraken de ombudsman en de kinderombudsman af met slachtoffers om de agenda op te stellen, aan te vullen en te prioriteren.

In de regio Rotterdam is een grote groep slachtoffer van het toeslagenschandaal. Mogelijk zijn er meer dan 10 duizend slachtoffers. Met kinderen en (ex)partners meegerekend gaat het om zo’n 30 duizend mensen. De problemen waar zij mee te maken krijgen zijn groot. Daarom blijft ORR zich inzetten.

Hoe verder?

De agenda wordt nu voorgelegd aan de gemeenten waar ORR actief is. Dat zijn Albrandswaard, Capelle aan den IJssel, Krimpen aan den IJssel, Nissewaard, Rotterdam en Voorne aan Zee. Aan hen de vraag om met urgentie de punten waarvoor zij verantwoordelijk zijn aan te pakken.

Maar om de onderwerpen die op de agenda staan te kunnen oplossen, zijn meer partijen dan alleen de gemeenten nodig. Denk aan: het Rijk, de Belastingdienst, verzekeraars, woningbouwverenigingen enz. En natuurlijk de slachtoffers zelf. Alleen vanuit samenaarschap kan herstel dichterbij komen. Om ervoor te zorgen dat het wordt opgepakt, brengen de ombudsman en de kinderombudsman deze agenda – onder andere samen met de andere (kinder)ombudsmannen – onder de aandacht bij het Rijk en de andere organisaties.

Terminologie

Welke terminologie is het best passend als wordt gesproken over deze ramp? Hier zijn de meningen nogal over verdeeld. ORR kiest ervoor om niet te praten over een “affaire” met “gedupeerden” die gecompenseerd moeten worden. Wij spreken over een schandaal met slachtoffers van systeemgeweld die volwaardig herstel nodig hebben.

De agenda van slachtoffers uit de regio Rotterdam

Essentie van wat nodig is:

• Heling: erkenning, rust, schone lei, draad weer oppakken
• Vanuit het héle gezin en op álle terreinen
• Slachtoffers weer met stip op 1
• Eigen regie: zelf eigen herstel leiden
• Veilig geld, voor ouders én kinderen
• Toekomstperspectief

Daarvoor moet in ieder geval worden aangepakt:

Motie vanuit de gemeente “Een frisse en eerlijke start”

In de praktijk ervaren de meeste slachtoffers geen frisse en eerlijke start. De trajecten bij de
Belastingdienst worden alsmaar uitgesteld, duren lang en worden gejuridiseerd (denk aan
commissie Werkelijke Schade). Ook bij de gemeente duurt het lang. Hoe kun je herstellen als je nog dagelijks bezig bent met allerlei ingewikkelde trajecten? Slachtoffers voelen dit als geestelijke mishandeling. Hoe wordt voorkomen dat er nog weer eens zoiets vreselijks gebeurt? Er bestaat een angst om het geld dat de slachtoffers hebben gekregen uit te geven. Wat brengt immers de toekomst? Slachtoffers die zo lang in de financiële ellende gezeten hebben, kijken anders tegen geld aan. Een verhaal van een ouder: “Hoezo een frisse, eerlijke start? ik weet niet eens wat mijn hobby’s/ passies zijn, omdat ik daar jarenlang niet aan heb kunnen denken”. Wat nodig is om ergens een streep onder zetten en opnieuw te kunnen starten, wisselt heel erg per persoon / gezin. Kortom: veel is nog niet opgelost en blijft onrust en ruis veroorzaken.

Heling versus wantrouwen

Het wantrouwen richting overheidsinstanties is groot. Slachtoffers, en ook hun kinderen,
durven/willen bijvoorbeeld geen toeslagen of een uitkering aan te vragen. Ook al hebben ze daar
recht op. Veel gehoord “Ik wil niets meer met de Belastingdienst te maken hebben”. En: “Ik wil
onafhankelijk en zelfstandig zijn”. Tegen veel slachtoffers heeft nog niemand gezegd: “Sorry” en
“Het is niet jouw schuld”. Herstel van vertrouwen is voor veel ouders eigenlijk onmogelijk, maar ze wensen dit wel graag voor hun kinderen. Sommige slachtoffers hebben ook wantrouwen richting ORR. Erkenning van schuld wordt niet gevoeld. Slachtoffers vragen om gerechtigheid. Ze willen zien dat de daders geconfronteerd worden met hun wangedrag en dat daar sancties op staan. Ook vragen de slachtoffers om de zekerheid als samenleving dat dit nooit meer mag gebeuren.

Priority Lane

Waarom is er bij organisaties geen priority lane voor slachtoffers? Waarom krijgen erkende
slachtoffers geen voorrang boven nog niet-erkende slachtoffers? Ouders ervaren nog steeds dat
ze zo hard moeten vechten voor herstel, bijvoorbeeld bij het SUWR (Stichting Urgentiebepaling
Woningzoekenden Rijnmond).

Zeggenschap, eigen regie

De manier waarop de overheid dit probeert op te lossen komt opnieuw voort uit het zelfde
systeem dat het probleem schiep. Met veel regels en uitzonderingen, veel juridische
aanvliegroutes, veel ambtenarentijd en veel controle. Slachtoffers willen meer te zeggen hebben
over de manier van oplossen. Dat kan sneller en goedkoper.

Rol gemeente

• Erkenning vanuit de gemeente mist. Dat wordt o.a. gevoeld door de groep Sarafina en de
  slachtoffers die te maken kregen met hardvochtigheid vanuit de afdeling Participatiewet
  (uitkering) en Werk en Inkomen van de gemeente. Daar zit nog veel wrok, terwijl diezelfde
  gemeente hen nu moet helpen.
• Geluid vanuit gemeente richting Rijk mist, dat gemeente tegen Rijk zegt: dit nooit meer
  met onze Rotterdammers.
• Sarafina: kinderopvang werd volledig geregeld door de gemeente of de gemeente
  verwees door naar Sarafina omdat je daar destijds geen eigen bijdrage hoefde te betalen.
  De gemeente heeft deze ouders niet geholpen toen zij in de problemen kwamen omdat zij
  uit het niets kinderopvangtoeslag moesten terugbetalen. Let op: de kinderopvangtoeslag
  werd rechtstreeks overgemaakt vanuit de Belastingdienst aan Sarafina. Ouders hoefden
  hier niet naar om te kijken. Toen bleek dat het niet klopte dat je geen eigen bijdrage
  hoefde te betalen, werd de kinderopvangtoeslag teruggevorderd bij de ouders. Die er dus
  aanvankelijk helemaal buiten stonden.
• Ouders meldden zich bij de Kredietbank Rotterdam (KBR) met (belasting)schulden. Zij
  werden zij niet geholpen door de KBR omdat het minnelijke en wettelijke traject mislukte.
  Er werd gezegd: “Wij kunnen uw schulden niet regelen, ga zelf maar betaalafspraken
  maken met de schuldeisers”.
• Zet de slachtoffers op een voetstuk in positieve zin, er is op hart en ziel getrapt, ze
  verdienen nu een podium en applaus.

Hulpteam van de gemeente

• Slachtoffers voelen zich onvoldoende gehoord.
• Welk hulpaanbod is er? Geef een duidelijk overzicht.
• Zorg dat de hulp praktisch is, orde op zaken in administratie en financiën heeft prioriteit.
  Tandarts wordt vaak genoemd.
• Verschil in behandeling door de gemeente. Het gevoel leeft dat ze dingen niet krijgen die
  een ander slachtoffer wel krijgt.
• Slachtoffers willen duidelijke en eerlijke communicatie vanuit gemeente wat wel en niet
  kan.
• Voor wie is het hulpteam: is dat ook voor ex-partners en kinderen?
• Waar zijn de alarmbellen als een slachtoffer aanklopt?
• Als slachtoffers of hun kinderen zich melden, verwijs ze niet weer door (bijvoorbeeld naar de
  huisarts).
• Wat het hulpteam voor je doet en wat je krijgt, is afhankelijk van je begeleider.
• Hulpteam is moeilijk te bereiken. Reageert langzaam op vragen.
• SPUK-gelden vanuit het Rijk. Verschillende gemeenten doen er verschillende dingen mee.
  Dat is frustrerend. En: hoeveel SPUK-geld gaat er daadwerkelijk naar de slachtoffers?
• Mensbeeld. Zo lang inwoners gezien worden als fraudeurs raken deze problemen niet
  opgelost.
• Help mensen bij het vinden van goede juridische ondersteuning.
• Zorg voor een vast contactpersoon, ga naast de gedupeerde staan, luister en wees
  menselijk in je grondhouding. Laat pas los als gedupeerde er aan toe is.
• Ouders vallen niet onder uitkeringsgrens bij SPUK-aanvraag.

Traject Belastingdienst

• Het proces bij de Belastingdienst m.b.t. herstel duurt veel te lang, hierdoor kunnen ouders
  / kinderen niet verder. Ze vragen om veel meer snelheid.
• Slachtoffers vragen om een ruimhartige vergoeding, ook voor (ex-)partners en kinderen.
  Veilig geld, dat niet terug gevraagd kán worden en waar geen beslag op kan worden
  gelegd.
• Voor veel slachtoffers zijn de fases van het traject bij de Belastingdienst onduidelijk.
  Slachtoffers vragen om te beginnen een helder stroomschema, waarin ieder zélf vlot kan
  aflezen waar zij of hij staat, welke keuzes men heeft, welke hulp voor handen is en hoe je
  die inschakelt.
• Slachtoffers vragen om een andere instantie om de beoordeling te gaan doen. Waarom
  zijn de daders bezig met oplossingen?
• Slachtoffers worden niet betrokken bij de integrale beoordeling. Er wordt over je
  gesproken. Je kunt pas na het besluit reageren. Daar heb je dan maar zes weken de tijd voor.
  Dit terwijl de Belastingdienst er jaren over doet.
• Compensatiegeld dat gebruikt is voor woninginrichting of om schulden af te betalen,
  willen slachtoffers terug.

Traject Commissie Werkelijke schade

• Er is nog steeds geen categorisering van schade. Zoals bijvoorbeeld het schadefonds
  geweldsmisdrijven.
• Duurt veel te lang.
• Meerderjarige kinderen van slachtoffers kunnen niet zelfstandig een verzoek indienen bij
  de Commissie Werkelijke Schade voor hun schade.
• Er wordt te veel gevraagd om bewijs te leveren voor schade.

Discriminatie

• Onvoldoende erkenning dat er van discriminatie sprake is geweest.
• Slachtoffers willen weten op welke zwarte lijsten ze bij de verschillende
  overheidsinstanties staan en verwijder hen van die lijsten. Genoemd worden: gemeente,
  jeugdbescherming, UWV, DUO en IND.
• Verwijder het stempel van slachtoffer in álle bestanden. Slachtoffers willen zelf kiezen of
  ze dit delen of niet. Er zijn ook slachtoffers die juist wel om zo’n stempel vragen, om op die
  manier altijd met voorrang en respect behandeld te worden.
• De vraag of er uitwisseling van informatie over slachtoffers tussen overheidsinstanties
  heeft plaats gevonden, moet beantwoord worden.
• Systeem-onrecht moet bij de wortel worden aangepakt, nieuwe regelingen invoeren
  waarbij de oude fouten niet meer gemaakt kúnnen worden.
• Bestaande systemen uitkammen op dezelfde mechanismen die het Toeslagenschandaal
  konden veroorzaken.

Financiën/schulden

• Geleend geld van familie/vrienden moet worden kwijtgescholden. Dat gebeurt niet. Met
  de uitbetaling van de Catshuisregeling is het geleende geld terug betaald aan bekenden /
  familieleden. Je moet een notarisverklaring nodig hebben om dat aan te tonen. Maar wie
  in hemelsnaam laat dat via een notaris verlopen als je al zulke geldzorgen hebt?
• Help opa’s en oma’s die in de schulden zijn gekomen, omdat ze geld geleend hebben aan
  hun gedupeerde kinderen en kleinkinderen.
• Maak duidelijk welke schulden worden kwijtgescholden. Daar zit helemaal geen vaart in. Bij
  het loket waar private schulden kunnen worden ingediend blijft het ook hangen. Tot die
  tijd blijft de pauzeknop gelden, maar zekerheid is er dus niet.
• Schuldeisers blijven komen en respecteren de pauzeknop niet.
• Slachtoffers hebben behoefte aan financieel advies, o.a. wat met 30.000 euro te doen.
• Hoe worden jongeren die schulden hebben geholpen? Of ex-partners? Zie ook hierna.

BKR

• Verwijder BKR registratie. Dat gebeurt niet automatisch. Hierdoor worden slachtoffers
  beperkt. Bijvoorbeeld bij het kopen van een nieuw huis. Dit belemmert de frisse start.

Bewindvoering

• Veel slachtoffers willen na de erkenning zelf beschikken over hun geld. Het is voor veel
  slachtoffers moeilijk om uit bewind te komen.
• Een deel van de bewindvoerders is onbetrouwbaar.

Advocaten

• Help slachtoffers aan een goede advocaat en vergoedt die ruimhartig. Kost moeite om een
  goede advocaat te vinden.
• Het wordt een juridische strijd, dat zou nooit zo moeten zijn.
• Advocaten hebben te weinig tijd hebben om dossiers echt goed te doen. Vanuit de
  Belastingdienst/ overheid / Raad van Rechtsbijstand krijg je in principe maar een beperkt
  aantal uren vergoed. De kwaliteit komt dus in het geding.
• Niet alle advocaten zijn even goed en sommigen zelfs slecht. Als je dan een jurist hebt
  waar je wel vertrouwen in hebt wordt die niet vergoed door BD/gemeente.
• Trajecten schadevergoeding vergt een hele andere expertise dan bijvoorbeeld
  bezwaarprocedures. Maar weinig advocaten zijn echt letstelschadespecialist. Denk aan
  sociaal advocaten die veel slachtoffers bijstaan. Die worstelen met de onderbouwing van
  schadeclaims. Letselschadespecialisten worden echter niet vergoed!

Kinderen/jongeren

• Jongeren willen gezien en gehoord worden. Lang heeft de schijnwerper op hun ouders
  gestaan. Dat begrijpen ze. Maar nu zijn zij aan de beurt. Hun ouders vinden dat vaak ook.
• Jongeren willen hulp met aflossing/kwijtschelding van hun schulden. Schulden die ze
  (deels) gemaakt hebben vanwege het toeslagenschandaal. Roodstand bij de bank en DUOschulden worden vaak genoemd. Het is voor hen daarom moeilijk om een nieuwe start te maken. Ouders en kinderen snappen niet waarom de schulden van de kinderen niet worden kwijt gescholden of afbetaald en die van ouders wel.
• Jongeren vragen om tijdige en veilige hulp, waar men kennis van zaken heeft. Ook willen ze
  een vast contactpersoon bij de gemeente die er voor hen is. Maar de drempel om hulp te
  vragen is hoog. Jongeren geven aan angst te hebben dat contact met gemeente of
  huisarts leidt tot ondertoezichtstelling of uithuisplaatsing van hún kinderen.
• Jongeren willen een helder overzicht van welke hulp voor hen vanuit de gemeente
  beschikbaar is. Dat staat niet op de website van de gemeente. Als ze de gemeente bellen
  krijgen ze te horen: “er is nog geen beleid, we kunnen je niet vertellen welke hulp er is”.
• Jongeren geven aan van het kastje naar de muur te worden gestuurd als ze via 14010
  contact opnemen met de gemeente voor hulp.
• Gestrand met studie. Door gebrek aan geld en te veel stress nu niet de mogelijkheid om
  studie te starten of af te maken. Hoe verder, nu en straks als de rust er wel is om studie op
  te pakken?
• Zorgen over hun kinderen. Hoe gaan zij het beter krijgen?
• Jongeren willen hulp rond financiën / omgaan met geld. Hierin zijn twee groepen.
  Jongeren die extreem de controle hebben over financiën en geen geld durven/willen
  uitgeven, omdat zij bang zijn om in de schulden te raken. Jongeren die geen controle
  hebben over hun uitgaven. Zij willen dit wel graag anders, maar weten niet hoe.
• Er zijn nu al jongeren die geen toeslagen aanvragen, ondanks dat zij er recht op hebben.
  Angst dat ze moeten terugbetalen. Het is te ingewikkeld. Zij willen graag een loket waar zij
  hierbij geholpen worden.
• Vragen om een plek om samen te komen. Een plek zonder aanwezigheid van de gemeente.
• Help de jongeren om hun vertrouwen in de overheid terug te krijgen.

Kindregeling

• Kinderen (en hun ouders) vragen ook om “veilig geld”. Anders dan hun ouders worden de
  schulden van de kinderen niet kwijt gescholden. Jongeren snappen dit niet. Van een schone
  lei is geen sprake. Hierdoor ook niet voor ouders, zo lang hun kinderen nog met
  schulden/schade zitten.
• Bij jongeren die in de schulphulpverlening zitten gebeurt het dat de tegemoetkoming
  uitbetaald wordt op een beheerrekening van de Kredietbank. Ze kunnen daar niet bij.
• De informatie vanuit de gemeente en het Rijk over de kindregeling is summier en
  onvolledig. Jongeren zoeken antwoorden op veel vragen.
• Nog niet erkende, maar wel aangemelde, kinderen kunnen geen gebruik maken van de
  kindregeling. Terwijl zij ook in de problemen zitten.
• Kinderen/jongeren weten soms niet wat ze van vergoeding vinden. Een jongere vertelde
  dat zij het zag dat dit geld is wat kinderen vaak van hun ouders krijgen. Hun ouders konden
  dat geld echter niet voor hen sparen door het toeslagenschandaal.

Uithuisplaatsing van de kinderen

• Waarom zijn er nog maar zo weinig kinderen terug naar huis?
• Heeft de terugplaatsing of herstel contact nog wel prioriteit bij JBRR?
• Voor terugkeer van kinderen naar hun ouders is ook een huis nodig. Maar wat als die er
  niet zijn? Of het SUWR doet moeilijk omdat je geen voorkeursgebied mag aangeven?

Huisvesting

• Slachtoffers vragen om voorrang bij het krijgen van een nieuwe woning. Zij zijn
  gedwongen om een fijne woning te verlaten/of te verkopen. Sommigen hebben geen
  vaste woonplek meer. Of de huidige woning is te veel belast met het verleden. Een veilige
  plek ontbreekt, waar je je thuis voelt.
• Ook de (meerderjarige) kinderen vragen om huisvesting. Zij willen hun eigen bestaan
  opbouwen en dat lukt nu niet.

Opleiding/werk

• Door het toeslagenschandaal hebben ouders/kinderen geen opleiding kunnen afronden. Of
  zijn in niveau gezakt. Zij willen hulp, nu of later, bij het starten of afmaken van hun studie.
• Ouders hebben zich letterlijk kapot gewerkt, waardoor ze nu niet meer kunnen werken.

Mentale ondersteuning

• Ouders/kinderen hebben behoefte aan vast iemand die ervoor ze is, voor langere tijd.
• Ouders/kinderen willen regie/eigen keuze.
• Ouders/kinderen hebben behoefte aan een maatje. Er zijn niet genoeg maatjes.

Gezondheid

• Tandarts > ouders zijn uit de aanvullende verzekering “gegooid”. Jarenlang kon er geen
  tandarts worden bezocht. Geen onderhoud aan gebit. Kinderen kregen geen beugel,
  terwijl dit nodig was.
• Fysio en andere zorg> konden ze vaak niet heen door missen van de aanvullende
  verzekering.

Bijzondere bijstand

• Kom je niet voor in aanmerking, omdat je er voor had kunnen sparen. Hoe dan?!

Dossiers

• Ouders hebben moeite om hun dossiers en die van hun kinderen te krijgen. Bij o.a.
  Belastingdienst, gemeente, jeugdbescherming. Duurt lang, deel tekst weggelakt. Of ze
  krijgen de dossiers niet. Ouders hebben die informatie nodig voor juridische procedures
  en natuurlijk de heling.

Regeling ex-partner

• Deze is er nog niet, ex-partners worden nog niet erkend, waarom niet? Duurt te lang en
  daarnaast:
• ex partners hebben geen (zelfde) rechten, zij kunnen geen gebruik maken van pauzeknop,
  kwijtschelding schulden, enz. lopen gewoon nog beslagleggingen

Ervaringsdeskundigen

• ervaren dat ze niet als gelijkwaardig worden gezien door het team waar ze deel van
  uitmaken
• hebben kritiek op ondersteuning die gezinnen krijgen
• vinden het moeilijk om goed op te komen voor hun eigen belangen
• worden door andere slachtoffers gezien als overlopers en worden niet meer vertrouwd

Overig

• Behoefte aan een neutrale plek voor slachtoffers om samen te komen
• Behoefte aan lotgenotengroepen
• Er is veel schaamte en schuldgevoel
• Is er voldoende hulp voor ondernemers met schulden?
• Taalbarrière in communicatie met de instanties.